Çanakkale Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Uzmanı Arkeolog Fuat Durmuş, Osmanlı Arşiv Belgeleri aracılığıyla Çanakkale Saros Körfezi'nde daha önce varlığı konusunda herhangi bir bilginin olmadığı 'Kale-i Cedid' isimli Osmanlı Dönemi’ne ait bir kale tespit etti. Saros Körfezi'nde, Minikada, Küçükada ve Büyükada olarak sıralanan ve Üçadalar olarak tabir edilen adalardan, Büyükada hakkında, Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri ile 19.yy gravür ve haritalarını inceleyen ve uydu görüntüleri ile burada daha yönce yapılmış araştırmaları 'Osmanlı Arşiv Belgeleriyle Muarız (Saros) Körfezi’ndeki Kale-i Cedid (Manastır) Kalesi" adlı makalede bir araya getiren Fuat Durmuş, Büyükada üzerindeki Bizans Dönemi Manastırı ile Osmanlı Dönemi’ne ait Kale-i Cedid Kalesi, Kale Camii, Camii Cedid ve Kale-i Cedid Tabyası’na ait yapılar hakkında bir çok Osmanlı Arşiv belgesi tespit etti.
Fuat Durmuş tarafından konuya ilişkin olarak hazırlanan makalede, Fransız hydrograf Joseph Roux’un 1804 yılına ait Saros Körfezi haritasında Büyükada üzerindeki yapıların açık bir şekilde resmedildiği ancak kalenin bu zamana kadar keşfedilmemesinin sebebi olarak Üçadalar’ın Çanakkale Deniz Komutanlığı’nca askeri atış talimgahı olarak kullanılması olduğu belirtildi.
Arkeolog Fuat Durmuş, yapmış olduğu tespite ilişkin olarak makalesinde şunları belirtti: "Büyükada, Çanakkale Deniz Komutanlığı’nca top atış talimgahı olarak kullanıldığından adaya giriş ve çıkışlar izne tabiidir. Büyükada üzerindeki yapılara ilişkin elimizdeki somut kalıntıları, adanın uydu görüntüleri oluşturmaktadır. Adanın uydu görüntülerinden ada üzerindeki muhtelif yönde ve sayıda duvar kalıntılarını görmek mümkündür."
İNŞA TARİHİ BELLİ DEĞİL
Durmuş makalesinde, kalenin inşa tarihiyle ilgili ellerinde herhangi bir belge bulunmadığını belirterek kale hakkında şunları yazdı: "İnşa tarihi belli olmayan Kaleye ait en eski belge 1731 tarihli olup Belgeden, adadaki manastırın kaleye dönüştürüldüğü, manastırdaki eşyalar ile hayvanların da keşişlere ait mallar olduğundan kale dizdarı tarafından alı konulmaması gerektiği ve ayrıca bu mallara müdahale edilmemesinin istendiği anlaşılmıştır. Arşiv Belgeleri’nden Dergah-ı Ali Topçu sınıfı tarafından tahkim edilen kalede 35 askerin görev yaptığı ve Gelibolulu Mimar Ahmed Halife ile oğlu Halil Halife tarafından çeşitli tamiratların yapıldığı, kalenin Saros Körfezi’nde özellikle düşman ve korsan saldırılarını önlemek adına önemli vazifeler üstlendiği anlaşılmıştır. 1. Dünya Savaşı sırasında İtilaf Devletleri donanmasının bir denizaltısı tarafından yakılan ve savaş süresince de açık hedef konumunda olan ada, Cumhuriyet Dönemi’nde de sürekli olarak tahrip edilmiştir."
KARAÇALI KÖYÜ
Bölgede gerçekleşen olaylara ilişkin Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan yirmi dört belge ve üç defteri inceleyen Arkeolog Durmuş makalesinde ayrıca, tespit ettikleri kalenin yanı sıra kalenin karşısında 'Karaçalı' isimli bir yerleşim yeri olduğunu, bu yerin günümüze kadar gelmemesinin sebebinin ise yerleşim halkının mecburi tahliye edilmesi olarak açıkladı. Osmanlı Arşiv Belgeleri ile ülkemizde varlığından haberdar olmadığımız daha pek çok tarihi yapının ortaya çıkartılabileceğini belirten Durmuş, Büyükada üzerindeki kalıntıların Saros Körfezi Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin tarihi kalıntıları olarak koruma altına alınması büyük önem arz ettiğini de ekledi.
Kaynak: Boğaz Gazetesi...
YORUMLAR